„ტარტიუფი ანუ ფარისეველი“ ფრანგი დრამატურგის და თეატრალური დასის ხელმძღვანელის - ჟან-ბატისტ მოლიერის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაწარმოებია. თავდაპირველად პიესა, რომელიც 1664 წელს გამოქვეყნდა, 3 მოქმედებიანი იყო და მეფე ლუი XIV-ის მხარდაჭერით იმავე წელსვე დაიდგა ვერსალის სასახლეში. თუმცა, ძალიან მალე, როგორც ამას მოლიერი ამბობდა, „ორიგინალებმა კომედიის აკრძალვას მიაღწიეს“ და მეფის მიერ აიკრძალა მისი დადგმა. ამის მიზეზად კათოლიკური ეკლესიისა და იმდროინდელ არქიეპისკოპოსის - Paul Philippe Hardouin de Beaumont de Péréfixe-ის (რომელიც ლუი XIV მოძღვარიც გახლდათ ) გავლენას ასახელებენ. 1667 წელს პიესა ხელახალა გამოიცა, უკვე 5 მოქმედებით. თუმცა, აღნიშნული ვარიანტიც მალევე აკრძალეს. მიუხედავდ შექმნილი ვითარებისა, იმ პერიოდის განმავლობაში, ყოველთვის იგრძნობოდა თავად მეფე ლუი XIV-ის დადებითი დამოკიდებულება და მისი მხარდაჭერა ამ პიესის მიმართ. ასე რომ არ ყოფილიყო, სავარაუდოდ, მოლიერს ეკლესიიდანაც განკვეთდნენ... საბოლოო (ახლანდელი) ვარიანტი, რომელსაც მეფისადმი ორი შეწყნარების თხოვნაც დაემატა, გამოქვეყნდა 1669 წელს.
ამრიგად, „ტარტიუფის“ საბოლოო დადგმისათვის მოლიერმა ხუთწლიანი ბრძოლა გადაიტანა. ჩვენამდე მოღწეული საბოლოო ვარიანტი შედგება 5 მოქმედებისგან, რომელსაც დაერთვის წინასიტყვაობა და 3 თხოვნა მეფისადმი შეწყნარებისთვის.
პ.ს. ტარტიუფის ფუძე შეესატყვისება ძველ ფრანგულ სიტყვას, რომელიც ტყუილსა და ხრიკს ნიშნავს.
წინასიტყვაობიდან
 |
| მოლიერი. მხატვარი:შარლ ანტუან კუაპელ |
"ამ კომედიამ დიდი მითქმა-მოთქმა გამოიწვია, დიდხანს თავს ესხმოდნენ და ადამიანებმა, რომლებიც ამ კომედიაში გამასხარებულნი იყვნენ და თავისი თავი იცნეს, საქმით დაამტკიცეს, რომ საფრანგეთში ისინი უფრო გავლენიანი არიან, ვიდრე ჩემს მიერ თხზულებებში დღევანდლამდე გამასხარავებული ხალხი. პრანჭიები, გატყლარჭულები, მოტყუებული ქმრები და ცოლები, მკურნალები მოთმინებით აიტანდნენ, როცა სცენაზე გამოჰყავდათ და თავი ისე ეჭირათ, თითქოს მათგან დახატული პერსონაჟები სხვა მაყურებლებზე ნაკლებად არ ართობდათ. მაგრამ ფარისევლებმა დაცინვა ვერ აიტანეს; მათ მაშინვე ალიაქოთი ატეხეს და ენით აუწერელი კადნიერებით განაცხადეს, რომ მათი მანჭვა-გრეხა გამოვხატე და ვცადე ჩრდილი მიმეყენებინა მათი ხელობისათვის, რომლსაც ამდენი პატივცემული პიროვნება მისდევს."
"თუკი კომედიის დანიშნულება
ადამიანი მანკიარებათა გამათრახებაა, ზოგს გვერდი რატომ უნდა ავუაროთ? ჩემს პიესაში
მხილებული მანკიერება სახელმწიფოსათვის დიდ საფრთხეს წარმოადგენს, ხოლო თეატრი, როგორც
ჩვენ ამაში დავრწმუნდით, ზნეობის გამოსწორების უდიდესი საშუალებაა. მორალის თემაზე
შექმნილ ბრწყინვალე ტრაქტატებს უფრო მცირე ზეგავლენა მოუხდენიათ, ვიდრე სატირას, რადგან
ადამიანებს გულზე ისე არაფერი ხვდებათ, როგორც მათი ნაკლოვანებათა გამოხატვა. როცა
მათი მანკიერებანი საჯაროდ გამოგვაქვს, ჩვენ იმათ ხალხში თავს ვჭრით, გაკიცხვა ადვილი
გადასატანია, მაგრამ დაცინვა ძნელი მოსასმენია. ზოგი თანახმა არის, ავაზაკის სახელი
ჰქონდეს დაგდებული, მაგრამ ყველამ რომ აბუჩად აიგდოს, ამას კი ვერ მოითმენს."
"მინდა ჩემი საუბარი
დიდი მთავრის იმ სიტყვებით დავამთავრო, კომედია „ტარტიუფზე“ რომ თქვა. კომედიის აკრძალვიდან
ერთი კვირის შემდეგ სასახლეში პიესა „სკარამუშ-განდეგილი“ წარმოადგინეს. წარმოდგენის
შემდეგ მეფემ დიდ მთავარს უთხრა: ნეტავი გამაგებინა, მოლიერის კომედიით შეურაცხყოფილნი
სკარამუშზე რატომ არიან ჩუმად?“ რაზეც მთავარმა ასე უპასუხა: ამის მიზეზი ის არის,
რომ სკარამუშზე დაწერილ კომედიებში გამასხარავებულია ცა და რელიგია, რომელიც ამ ბატონებს
სულაც არ ეკითხებათ, ხოლო მოლიერის კომედიაში თვით ეს ბატონები არიან გამასხრებულნი
და ამას კი, აბა, როგორ აიტანენო".
 |
| ჟან-ბატისტ მოლიერი. |
პიესიდან
"სხვას ის უძრახავს საქციელს და სხვას ის დასცინის,
ყველაზე მეტად ვისი ქცევაც დასაძრახია.
მიგიხვდებიან მაშინათვე თუ უნაზესი
გრძნობა რაიმე გიციმციმებს სულის კუნჭულში;
გაგივრცელებენ, ხელზე სწორედ მას დაგიხვევენ
და როგორც უნდათ, მერე ისე ატრიალებენ.
შელამაზებულ სხვის საქციელს და ნამოქმედარს
გადიბრალებენ და თავისად გაისაღებენ.
თავიანთ ცოდვებს მიჩქმალავენ, ხალხში გამოვლენ,
კეთილშობილი კაცის ნიღაბს აიფარებენ
და თავზე ხალხის მრისხანებას სხვას დაატეხენ,
მაშინ როდესაც ამის ღირსნი თვითონ არიან."
"ეს ქალბატონი! იგი ცხოვრობს მონაზონივით;
და ამ სიწმინდის მიზეზია მხოლოდ ასაკი,
დამცხრალ სხეულში მაცხოვარმა დაისადგურა.
სანამ სუყველას სილამაზით აჯადოებდა,
არ გაურბოდა ამქვეყნიურ სიამოვნებას.
ახლა თვალები ძველებურად აღარ უბრწყინავს
და აღარც თავზე ევლებიან ფარვანასავით.
ჭკუა იხმარა და პირბადე ჩამოიფარა,
რომ დაემალა სილამაზე გახუნებული.
ასე ექცევა ლამაზმანებს ბედი ვერაგი,
გული უკვდებათ როს მიჯნურნი ზურგს შეაქცევენ.
დაობლებულნი არიან და უნუგეშონი,
ლოცვაღა რჩებათ - ერთადერთი გამოსავალი.
მერე არავის არ ინდობენ, ფარისევლებად
გადაქცეული ეს ქალები და ყოველივეს
ამათრახებენ, სხვის საქციელს გმობენ, კიცხავენ,
შურთ და იმიტომ, ჩვენი სულის გადარჩენაზე
კი არას ფიქრობენ, შურთ, რომ ჩვენთვის ხელმისაწვდომი
არის ის, რასაც ისინი სამუდამოდ გამოეთხოვნენ."
"ვითომ ღირსების დასაცავად ზოგ მანდილოსანს,
კაცს რომ თვალები დაათხაროს, ის შეუძლია."
ტარტიუფი, ანუ ფარისეველი:
"იმიტომ ვეტრფით მარადიულ მშვენიერებას,
რომ წარმავალის სიყვარული სულში ჩაგვიკლას?
ჩვენ ის ქმნილება გვაჯადოებს მხოლოდ, რომელსაც
უფალმა სული ჩაუდგა და ხორცი შეასხა."
ტარტიუფი, ანუ ფარისეველი:
"რომ აეხდება ფარდა, აი, ცოდვა ის არის,
რაც ჩუმად ხდება იგი ცოდვად არ ჩაითვლება."
მთარგმნელი: გივი გეგეჭკორი
